Warmia

strona w budowie

 

Od północnego zachodu Warmia graniczy z Żuławami i opiera się o Zalew Wiślany, od zachodu graniczy z Prusami Górnymi (granicą jest rzeka Pasłęka), od południa i od wschodu z Mazurami, a od północy z Prusami Dolnymi. Główne miasta Warmii to: Braniewo, Frombork, Orneta, Pieniężno, Lidzbark Warmiński, Biskupiec, Dobre Miasto, Reszel, Olsztyn, Barczewo.

Powierzchnia Warmii wynosi 4249 km².

Barwy historyczne Warmii to czerwień i biel.

Architektura Warmii

Największy wpływ na architekturę Warmii wywarła jej etniczna i kulturowa różnorodność. Ze względu na przeważające wpływy zamieszkujących ją niegdyś społeczności wyróżnia się architekturę Warmii południowej oraz Warmii północnej.

Budownictwo południowej Warmii nieznacznie różni się od architektury Mazur. W zasadzie różnice są minimalne i powinno się mówić o architekturze Prus Południowych bądź Prus Polskojęzycznych obejmujących swym zasięgiem teren południowej Warmii i południowych Mazur.

Wsie warmińskie w większości lokowane były w średniowieczu, stąd też często mają charakter owalnic (wsie Stawiguda, Glebisko) i wielodrożnic (wsie Wrzesina, Purda). Ponadto w południowej części regionu licznie występują wsie ulicówki.

Chałupy z południa Warmii są szerokofrontowe z dwuspadowymi dachami, zazwyczaj trójdzielne z centralną sienią, lecz zdarzają się również domy dwudzielne z sienią z boku. Są proste w swojej budowie z rzadka występującymi gankami czy podcieniami szczytowymi lub narożnymi. Szczyty są jednodzielne, oszalowane pionowo, chociaż występują także dwudzielne z ozdobnie wycinanym deskowaniem szczytu. W starszych chatach dachy są głównie typu krokwiowo-jętkowego z murłatą lub częściej bez murłaty. W nieco nowszych występują ramy stolcowe dekoracyjnie wykończone. Chałupy te pierwotnie stawiano szczytem do drogi, lecz później przeważyło budowanie ich równolegle do przebiegającego traktu. Dodatkowo w budownictwie południowej Warmii występują wpływy i zapożyczenia z sąsiednich regionów, z zachodu i północy. Powszechne było np. mieszanie konstrukcji zrębowej i ryglowej poprzez budowanie ścian przyziemia w technice wieńcowej a szczytów w tzw. murze pruskim. Najbardziej zdobionym elementem chaty były szparogi (wietrznice) – bogato rzeźbione deski zabezpieczające po bokach strzechę. W miejscu styku szparogów znajdował się pazdur – zdobienie szczytu domu.

Zupełnie inaczej natomiast wyglądały domy Warmii północnej. Głównie w rejonie Pieniężna i Ornety przeważała ludność wywodząca się od niemieckich osadników z Lubeki i ze Śląska, która wznosiła chałupy niczym nie przypominające tych z południowej Warmii. Budynki te były rozległe o często skomplikowanym kształcie, a w swych wnętrzach mieściły izby o różnym przeznaczeniu: część mieszkalną, magazynową, hodowlaną, warsztatową oraz inne. Ich ściany najczęściej wznoszone były w technice ryglowej z wypełnieniem cegłą lub szachulcem. Zdarzały się również konstrukcje szkieletowe oszalowane, murowane oraz wieńcowe z litego drewna. Do wzniesienia jednego budynku często stosowano różne konstrukcje i techniki. Dzięki zastosowaniu ryglowych ścianek kolankowych budynki te często miały użytkowe piętra. Dachy tych domostw były duże i czterospadowe, bądź naczółkowe z dymnikiem. Pomimo zjawiska łączenia funkcji mieszkalnej oraz gospodarczej budynków wznoszono także wolno stojące budynki gospodarcze jak spichlerze czy stodoły. Ściany tych budynków były zazwyczaj prostsze w swej budowie i wykonane tańszymi technikami, jak np. szkielet oszalowany deskami. Takie wsie często występowały od Pieniężna i Ornety aż po Braniewo, lecz do dzisiaj żadna tego typu konstrukcja nie zachowała się na terytorium Warmii czy Polski.

Warmiński strój ludowy

Strój kobiecy

Podstawowym elementem kobiecego ubioru była biała koszula z lnianego płótna na guziki. Rękawy najczęściej były marszczone, a kołnierzyki wykładane. Na koszulę zakładano westkę – czerwoną kamizelkę z drelichu lub sukna. Na szczególne okazje nakładano kabat – rodzaj żakietu mocno dopasowanego do ciała, ściśniętego w talii, ozdobionego koronkami i plisami. Kolejnym nakryciem wierzchnim jest jubka – bardziej luźny i nie ograniczający ruchów kaftanik z długimi rękawami. Na niedzielę i święta kobiety zakładały bogato zdobione trójkątne chusty. Pod koszulą i spódnicą znajdowały się dwie lub trzy halki zwane odspodnikami lub kitlami łospódnimi. Dolną część garderoby stanowiły szerokie spódnice, zwane kitlami. Występowały najczęściej w kolorze czarnym, brązowym, granatowym i czerwonym, często w kratę, w późniejszych czasach głównie jednolite czerwone i niebieskie. Długie suknie w pasie były układane w kontry o określonym układzie, ilości i szerokości. Wykańczane były u dołu plisami układanymi w konterki i zakończone szczoteczką. Fartuszki na Warmii nie były elementem stroju, używano ich do odzieży roboczej. Najważniejszym, najbardziej charakterystycznym elementem stroju odświętnego warmińskiej kobiety był czepiec (twarda mycka, galonek, złota głowa, krzyżowa złota głowa). W najdroższych czepcach jego denko było haftowane złotymi lub srebrnymi nićmi. Były wiązane pod brodą na kokardę, uszy otulały pasy wstążki ułożone w rurki. Cały czepiec był wykonywany według ściśle określonych zasad, miały swoją konstrukcję, swój sposób łączenia poszczególnych elementów i specyficzny bogaty haft. Twarde czepce nosiły tylko kobiety zamężne.

Strój męski

Powszechne w ubiorze były koszule z grubego, białego płótna, w święta noszono koszule z delikatniejszych płócien. Koszula posiadała marszczony, wiązany kołnierz i marszczone mankiety. Następnie nakładano półkoszulek z czarnego sukna, a od święta westę – kamizelka z sukna tkanego w drobne prążki. Najczęściej występowały one w kolorze czerwonym, niebieskim, granatowe, ciemnoczerwone, zielone, brązowe, zapinane były na osiem błyszczących guzików i z długim sztywnym kołnierzem. Kamizelka z rękawami nosiła nazwę – wanik. Zimą na wierzch nakładano sukman, jego niebieski kolor zarezerwowany był tylko dla zamożnych chłopów. Na co dzień noszono parciane, czarne lub niebieskie spodnie, a w święta sukienne, czarne lub granatowe lub dobrane do koloru kamizelki, czasem również prążkowane, zwężane przy nogawce. Sukman w pasie przewiązywano pasem-krajką, tkana w ozdobne kolorowe prążki. Noszono futrzane czapki z czasem zastąpione przez kapelusze z filcu, latem słomkowe. Całość dopełniały brązowe lub czarne buty – skórznie, sięgające do łydki.

 

TU POJAWI SIĘ LINK DO STRON Z MIASTAMI WARMINŃSKIMI